Geograaf en stedenbouwkundige Johannes Riegler ondersteunt Rewild the City vanuit de Europese Unie. ‘Het wordt erg boeiend om de inspanningen, uitdagingen en resultaten de komende jaren te volgen. In Gent zullen we ontdekken hoe ‘wild’ een stad echt kan worden.’
De stad besprenkelen met enkele groene accenten om de klimaatcrisis te lijf te gaan? Dat is niet genoeg, als je het aan de Stad Gent vraagt. Vergroening en de implementatie van Nature-based Solutions zijn wijdverspreide manieren om ons aan te passen aan de nieuwe realiteit op het vlak klimaat en biodiversiteit. In deze context is het verminderen van het ruimtebeslag een fundamenteel doel geworden van het milieubeleid van de EU. Maar wat als een stad dit naar een hoger niveau tilt door een No Net Land Take-beleid in te voeren, inwoners te motiveren om zelf de schop op te pakken en het asfalt uit te breken en van rewilding een langetermijnstrategie te maken? Daar komt de Stad Gent de komende 3,5 jaar achter door het EUI-project Rewild the City in goede banen te leiden. Toen ik Gent voor de eerste keer bezocht, werd ik verwelkomd door een supergemotiveerd team, onderzocht ik de strategische doelen van de Stad en zag ik hoe NGO's in een unieke positie verkeren om een brug te slaan tussen beleid en implementatie aan de basis.
Gaan verstedelijking en verharding hand in hand? Niet perse.
‘Door de klimaatverandering krijgt Gent elke zomer af te rekenen met hittestress. Om de toekomstige leefbaarheid van de wijken te verzekeren, moet er systematisch minder verhard worden’, zegt Linde Vertriest tijdens mijn eerste bezoek aan de stad, in maart 2025. Zij werkt rond klimaatadaptatie bij de Stad Gent en is het brein achter Rewild the City. Het is een ambitie die breekt met het paradigma dat stedelijke groei altijd samengaat met meer beton, tarmac en asfalt. Momenteel is 38% van de oppervlakte van Gent verhard. In sommige buurten loopt dat zelfs op tot 80%. Dat maakt ze een stuk kwetsbaarder voor hitte-eiland- en andere effecten die de levenskwaliteit aantasten.
In 2024 telde Gent 270.000 inwoners. Dat worden er zo’n 300.000 tegen het jaar 2040, wat het stedelijk weefsel van de stad nog meer onder druk zal zetten. Tegelijkertijd wordt de stad gekenmerkt door haar sociale en culturele superdiversiteit [1]. In de stad wonen mensen uit 160 verschillende landen, met uiteenlopende sociaaleconomische achtergronden. Daarnaast is Gent een universiteitsstad met ongeveer 84.000 studenten. Om negatieve sociale en sociaaleconomische gevolgen te vermijden, moet elke vergroenende ingreep in de stad zorgvuldig worden georkestreerd.
Cruciaal binnen het project is het groenstructuurplan van de Stad. Dat beoogt dat elke inwoner toegang heeft tot...
... stedelijk groen binnen 150 meter van zijn of haar voordeur
... een wijkpark van minstens 1 ha binnen 400 meter van zijn of haar deur
... een groengebied van minstens 100 ha binnen 5 km
Tijdens mijn ontmoeting met de verschillende partners van Rewild voegen Anika Depraetere van Eco-city (Hogent) en Anton Christiaens van Breekijzer vzw, die beide werken rond het betrekken van lokale gemeenschappen, eraan toe: 'Succes heeft niet alleen te maken met de hoeveelheid groene ruimte, maar ook met hoe mensen zich voelen als ze door hun buurt lopen'. Zoals ik later zal ontdekken, vat dit citaat helemaal de geest van Rewild: het bereiken van klimaatbestendigheid door het combineren van innovatieve rewildingstrategieën die diep geworteld zijn (pun intended) in lokale stedelijke gemeenschappen.
Rewild in actie: van beton naar verbonden natuur
‘Rewilding is niet iets dat je zomaar implementeert, zoals een product. Het is een langetermijnproces, iets waar je blijft aan werken. Als stadsorganisatie moeten we heel verschillende activiteiten samenbrengen en samenwerken met tien verschillende stadsdiensten uit vier departementen’, antwoordt Linde Vertriest op de vraag hoe een ‘rewilded’ Gent er uiteindelijk kan uitzien. Rewild brengt verschillende activiteiten samen die mee de langetermijnambities van de Stad Gent waarmaken: de biodiversiteit en klimaatbestendigheid verhogen, de aanpak en het ontwerp van rewildingprojecten verder uitwerken, innovatieve financieringsmethoden ontwikkelen en de gezondheid en het welzijn van de Gentenaars verbeteren zonder dat de kostprijs van de ingrepen de pan uit swingt. De combinatie van al die activiteiten in één innovatief project is wat Rewild zo bepalend maakt voor de Stad Gent. Wat zijn deze activiteiten?
Zoeken naar institutionele drempels en datagedreven keuzes maken: Voor iedereen de schop in de hand neemt om het beton uit te breken, moet er een strategie zijn. Rewild verzamelt wetenschappelijk onderbouwde data en maakt die toegankelijk voor beleidsmakers en bewoners, via een Geografisch Informatiesysteem (GIS, een systeem ontworpen om ruimtelijke of geografische gegevens vast te leggen, op te slaan, te analyseren, te beheren en te visualiseren). Dit systeem moet dienen als basis voor 'stedelijke groei zonder netto ruimtebeslag'. Het identificeert en geeft prioriteiten aan locaties die in aanmerking komen voor ontharding. Het monitort de voortgang van dit soort ingrepen in de stad.
De overgang van op zichzelf staande vergroeningsinitiatieven naar systematische, stadsbrede veranderingen vereist ook een kritische blik op wat het proces belemmert: wat zijn de beleidsmaatregelen en praktijken die de ambities tegenwerken? Wat zijn de beleidskaders die verharding nog altijd bevorderen en rechtvaardigen? Wat zijn tegelijkertijd de drempels en drijfveren voor ontharding? En wat is er nodig om van rewilding de standaard te maken in plaats van een ontwerp waarover telkens weer gedebatteerd wordt?
Waar Gent zijn handen vuilmaakt - Rewilding in de openbare ruimte: Straten die helemaal op de auto gericht zijn, verharde schoolpleinen en een braakliggend voormalig industrieterrein: in drie sociaaleconomisch achtergestelde gebieden zal Gent experimenteren met verschillende proefprojecten om zo de basis te leggen voor groenere buurten. In Ledeberg en de omgeving van de Ottergemsesteenweg vormen verschillende klimaatbestendige straatvernieuwingen 20% van de verharde oppervlakken om tot stedelijk groen.
Op de plaats waar vandaag een oude fabriekssite ligt, krijgt de wijk Sluizeken-Tolhuis-Ham een klimaatbestendig wijkpark van 1,2 hectare. Tijdens het project zal de locatie ook dienst doen als proeftuin. Er wordt geëxperimenteerd met verschillende onthardingstechnieken, types vegetatie en ecosysteemdiensten, met als doel een repliceerbaar en kosteneffectief model voor stedelijke rewilding te ontwikkelen.
Twee verharde speelplaatsen – De speelplaatsen van De Spiegel en De Kleurdoos worden omgevormd tot groene plekken. Dat brengt voordelen met zich mee op het gebied van klimaat, gezondheid en onderwijs. Deze proefprojecten worden aangegrepen om de lokale gemeenschap te betrekken bij bredere discussies over rewilding en om sociaal rechtvaardige en impactvolle benaderingen te testen die in de hele stad kunnen worden toegepast.
Al deze experimenten moeten samen bijdragen tot het waarmaken van de No Net Land Take-ambities. Ze vormen reproduceerbare modellen voor toekomstige straatontwerpen, verbeteringen aan scholen en de realisatie van nieuwe parken. Rewilding gaat over experimenteren in de stad, leren en kansen geven aan verandering.
Het ontharden van de private grond: In een stad waar ruwweg 75% van de verharde oppervlakte in private handen is, moet er verder gekeken worden dan de openbare ruimte om echt een verschil te kunnen maken. Rewild mikt op de eigenaars en huurders van de particuliere grond en gebouwen om mee te doen. Van buurtbewoners tot kleine bedrijven en sociale ondernemingen, iedereen wordt uitgenodigd om mee te denken, te onderzoeken en te co-creëren.
De Onthardingsbrigade, geïnspireerd op de bestaande Geveltuinbrigade, zal letterlijk een handje toesteken: van tegels verwijderen tot planten in de grond steken en klimstructuren installeren. Rewild test wat er mogelijk is (en wat niet) als de stad verder kijkt dan de openbare ruimte en ook een rol speelt bij de aanpak van koertjes en voortuinen, plekken die een belangrijke rol spelen in het dagelijks leven.
Op zoek naar centen voor groen:. Innovatief beleid voor de rewilding van stedelijke gebieden gaat over meer dan het uitbreken van asfalt en het planten van een paar bomen. Er moet evengoed grondig worden nagedacht over de financiering van stadsgroen. In tijden van krappe budgetten is dit een zorg voor lokale overheden in heel Europa. De Stad Gent wil hen laten zien hoe het moet. Rewild the City gaat na hoe een betrouwbare financiering van stedelijke natuur op lange termijn kan worden verzekerd, terwijl onbedoelde juridische, ruimtelijke en sociale gevolgen tot een minimum worden beperkt. Een van de meest prangende vragen waar het team zich de komende jaren over moet buigen, is hoe het duurzame financieringsmodellen kan ontwikkelen, zonder gentrificatie en ongelijkheid aan te wakkeren of op juridische knelpunten te stuiten. Tegelijkertijd moet het ervoor zorgen dat particuliere investeringen bijdragen tot het behalen van de ambities. Dat houdt in dat Gent verder kijkt dan de EUI-financiering en modellen ontwikkelt die rewilding ook inbedden in de ontwikkelingen en investeringen in de toekomst. Rewild zal experimenteren met nieuwe financieringsmodellen, het aanboren van privékapitaal en het aangaan van partnerschappen met bedrijven. Het test niet alleen wat er nodig is om de straten groener te maken, maar ook de budgetten.
Vergroening van onderuit: hoe NGO’s voor verandering zorgen
Voor Rewild haalde de Stad Gent twee ngo's aan boord. En daar zijn goede redenen voor: ze hebben allebei een ruime ervaring met buurtbetrokkenheid en het mobiliseren van bewoners om actie te ondernemen en mee te werken aan groenere buurten.
Voor ik tijdens mijn eerste bezoek aan Gent de huidige en de toekomstige rewildinginitiatieven onder de loep neem, geeft Anton Christiaens me een woordje uitleg over het werk van Breekijzer vzw. Dat is een open kennis- en praktijkcentrum met één duidelijke missie: het uitbreken van asfalt, tegels en beton. In Vlaanderen organiseert Breekijzer een competitie waarbij steden en gemeenten met elkaar in concurrentie gaan om zoveel mogelijk grond te ontharden. Anton en Breekijzer moedigen hen aan om een schop of ander gereedschap vast te pakken en zelf aan de slag te gaan: 'Iedereen kan meedoen. Het is simpel en leuk. Met de actie willen we de deelnemers laten voelen dat het goed is voor henzelf en hun gezondheid en dat het bijdraagt aan de leefbaarheid van hun buurt. De winst voor het milieu volgt automatisch als de mensen eenmaal aan de slag zijn. Een schop oppakken en beginnen graven, het voelt als een radicale en krachtige daad.’
In de namiddag vervoegt Annelies Sevenant van de NGO Gents MilieuFront ons voor een fietstocht door de wijken waar Rewild het verschil wil maken. We beginnen met een bezoek aan de binnenplaats waar GMF de zaailingen voor hun werk bewaart. De Stad Gent werkt al lang met GMF samen om overal in de straten van Gent kleine geveltuinen aan te leggen. In de loop der jaren zijn duizenden van deze tuinen gerealiseerd, door telkens enkele tegels voor gebouwen weg te halen, de vrijgekomen ruimte op te vullen met aarde, een zaailing te planten en zo een zichtbare stempel op Gent te drukken (zelfs al in maart, voor de komst van de lente). ‘Het is belangrijk om ontharding niet alleen als een infrastructurele ingreep te zien, maar ook als een sociale activiteit. Als meerdere mensen in een straat een geveltuintje willen aanleggen, kunnen ze contact met ons opnemen en organiseren we een straatfeest waarbij we met zijn allen samen aan het ontharden slaan. Deze micro-interventies prikkelen de verbeelding van de bewoners en laten zien hoe een straat opnieuw verwilderd kan worden’, benadrukt Annelies Sevenant. De komende jaren zal GMF de Gentse Onthardingsbrigade oprichten. Daarmee zullen ze bewoners ondersteunen die hun (voor)tuin willen vergroenen, tegels willen verwijderen en de natuur terugbrengen in de stad.
Door Breekijzer en GMF bij het project te betrekken, zorgt de Stad Gent ervoor dat rewilding niet alleen over groenere straten gaat, maar over een cocreatie-cultuur waarbij ontharding een verhaal van de buurt wordt en ook alledaagse plekken worden aangepakt.
Waar de verharding ophoudt: de Gentse impuls voor een verwilderde stad
In de komende 3,5 jaar zal Rewild laten zien wat stedelijk groen en natuur kunnen zijn in een groeiende stad. Het is een complexe onderneming, waarbij veel partijen een rol spelen: minstens tien verschillende stadsdiensten, elk met hun eigen procedures en werkwijzen, kenniscentra, niet-gouvernementele organisaties en nog veel meer. Zoals Linde Vertriest het verwoordde: ‘Rewild functioneert als een octopus, met vele onafhankelijke tentakels die elk bijdragen tot één organisme’. Een mooie analogie die verder onderzocht kan worden, vooral in de context van het rewilden van steden[2].
Stedelijke openbare ruimte is schaars en wordt vaak door velen opgeëist: groen, parkeren, fietspaden en andere sociale behoeften 'concurreren' met elkaar. Rewild moet de belangen in evenwicht brengen en tegelijk zeer ambitieus zijn. De levensduur van een straat ligt tussen de 50 en 70 jaar. Daarom is elke heraanleg een keuze met een langdurige impact. De beslissingen die vandaag worden gemaakt, geven de stad decennialang vorm. In een dichtbevolkte en superdiverse stad met een toenemende bevolking bestaat het risico dat vergroening en het verbeteren van de leefbaarheid in achterstandswijken onbedoelde effecten, zoals gentrificatie, met zich meebrengt. Voor het Rewild-team is het van groot belang om zich van deze problemen bewust te zijn en ze aan te pakken.
De ontwikkeling van een No Net Land Take-strategie, de ontharding van openbare ruimte en het mobiliseren van private partijen om hetzelfde te doen, en de nieuwe financieringsmodellen voor ontharding en vergroening: alles binnen Rewild maakt dat vele andere Europese steden die voor dezelfde uitdagingen staan zullen kunnen leren van de Gentse aanpak.
Gentse wortels voor Europa
In Gent gaat het opbreken van de stoep niet alleen over het terugbrengen van de natuur in de stad. Het is een uitnodiging om stedelijke gebieden in heel Europa te herbekijken door de gebouwde infrastructuur radicaal te verbinden met ecosystemen. Met de ervaringen en kennis die in Rewild worden opgebouwd, kan de Stad Gent bijdragen tot een klimaatbestendige vorm van stedenbouw op Europees niveau: van de Europese Green Deal [3] en de EU-klimaatadaptatiestrategie[4] tot de EU-biodiversiteits- [5] en bodemstrategie [6] voor 2030, de stedelijke agenda voor de EU [7] (met name de partnerschappen voor duurzaam landgebruik en klimaataanpassing) en het nieuw Handvest van Leipzig [8]: Gent verbindt alles met elkaar - van buurten tot het Europese niveau.
Hoe groen kan de stad echt worden?
Het belooft erg boeiend te worden om de inspanningen, uitdagingen en verwezenlijkingen van Rewild de komende 3,5 jaar te volgen. De Stad Gent nodigt ons uit om opnieuw na te denken over hoe natuur en stadsleven niet alleen naast elkaar kunnen bestaan, maar ook met elkaar verweven kunnen worden. De Stad mikt op een toekomst waarin natuurlijk groen het gevoel en de uitstraling van een buurt voor een groot deel bepaalt, helpt bij het aanpassen aan de klimaatverandering en de leefbaarheid en gezondheid van de bewoners (naast mensen, ook planten en dieren) verbetert. De komende jaren kijken we goed naar Gent om uit te zoeken hoe wild een stad echt kan worden.
Wil je het antwoord op die vraag te weten komen? Check dan zeker toekomstige publicaties en afleveringen op deze website, Portico, de Urban Voices en de Cities Reimagined Podcast.
Bibliografie & Nota’s
[1] Geldof, D., & Vanhaeren, R. (n.d.). De stad van de 21ste eeuw is superdivers: over stedelijkheid en superdiversiteit. Kenniscentrum Vlaamse Steden. https://repository.uantwerpen.be/docman/irua/30862cmotoM44
[2] Meer over de fascinerende intelligentie van octopussen en hoe hun tentakels werken als kleine hersenen: Bridle, J. (2022). Ways of being: Animals, plants, machines: The search for a planetary intelligence. Farrar, Straus and Giroux.
[3] EC (n.d.). The European Green Deal. Retrieved from https://commission.europa.eu/strategy-and-policy/priorities-2019-2024/european-green-deal_en
[4] EC. (n.d.). EU Adaptation Strategy. Retrieved from https://climate.ec.europa.eu/eu-action/adaptation-climate-change/eu-adaptation-strategy_en
[5] EC. (n.d.). Biodiversity strategy for 2030. Retrieved from https://environment.ec.europa.eu/strategy/biodiversity-strategy-2030_en
[6] EC (n.d.). Soil Strategy for 2030. Retrieved from https://environment.ec.europa.eu/topics/soil-health/soil-strategy-2030_en
[7] EC. (n.d.). Urban Agenda for the EU. Retrieved from https://commission.europa.eu/eu-regional-and-urban-development/topics/cities-and-urban-development/urban-agenda-eu_en
[8] EC (2020). New Leipzig Charter: The transformative power of cities for the common good. Retrieved from https://ec.europa.eu/regional_policy/whats-new/newsroom/12-08-2020-new-leipzig-charter-the-transformative-power-of-cities-for-the-common-good_en
Openingsbeeld: De Belgische straatkunstenaar Jamz Jamezon voegt extra biodiversiteit toe aan de wijk Macharius, met een reeks werken rond dieren en natuur die je in de buurt kunt aantreffen. Foto Johannes Riegler.
.jpg)